Του Φώτη Κουρμούση* (όπως δημοσιεύτηκε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ)

«Επί επτά χρόνια τώρα η χώρα μας βρίσκεται στη δίνη μιας πρωτοφανούς κρίσης με πολλαπλές συνέπειες στην κοινωνία, στην οικονομία και γενικότερα στην καθημερινότητα μας. Η ανεργία, η μείωση των μισθών και των συντάξεων, τα λουκέτα των επιχειρήσεων και το μεγάλο έλλειμμα στο κοινωνικό κράτος (περικοπές σε υγεία, παιδεία και πολιτισμό) έχουν δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στους Έλληνες πολίτες. Η πολιτική δραστηριότητα και συνακόλουθα η επικαιρότητα εστιάζουν στην αντιμετώπιση του δημόσιου χρέους. Όμως δεν χρωστάει μόνο η χώρα...

Συγκριτικά «παραμελημένο» μοιάζει να είναι ένα εξίσου μεγάλο πρόβλημα που δημιουργεί το ιδιωτικό χρέος, δηλαδή τα χρέη των πολιτών και επιχειρήσεων, κυρίως προς τις τράπεζες, καθώς και μεταξύ τους. Ένα χρέος εξίσου τεράστιο (126% του ΑΕΠ), με εξίσου σημαντικές συνέπειες στους πολίτες, στην οικονομία και στην κοινωνία εν γένει. Με βάση το Κυβερνητικό πρόγραμμα υλοποιείται μια εθνική στρατηγική για την αντιμετώπιση του ιδιωτικού χρέους, η οποία αποσκοπεί στη μείωση των χρεών νοικοκυριών και επιχειρήσεων αποβλέποντας αφενός στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών και στην εξυγίανση των επιχειρήσεων και αφετέρου στη διάσωση και βελτίωση της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος (ρευστότητα, καταθέσεις κλπ), η οποία θα τονώσει περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα και τις επενδύσεις, μέσω νέων χορηγήσεων σε υφιστάμενες και νέες επιχειρήσεις. Όσο το πρόβλημα του χρέους διογκώνεται, δυστυχώς συντηρούνται ερωτηματικά σχετικά με την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών, που έχει ως συνέπεια τη δυσχέρεια της ομαλής χρηματοδότησης της πραγματικής οικονομίας.

Η Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους (ΕΓΔΙΧ) δημιουργήθηκε με σκοπό να αντιμετωπίσει συνολικά το πρόβλημα της υπερχρέωσης, που ταλανίζει πολίτες και επιχειρήσεις. Πολλοί συνδυάζουν την ύπαρξη της Γραμματείας με το πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων, ωστόσο η ΕΓΔΙΧ δεν στέκεται μόνο εκεί, αλλά εστιάζει σε μια ολιστική προσέγγιση για τη διαχείριση του συνόλου χρεών: τραπεζικών, φορολογικών, ασφαλιστικών κλπ. Δεν είναι εφικτό να διευθετηθούν τα χρέη μόνο σε μια ομάδα πιστωτών, διότι στην οικονομία οι πιστωτές αποτελούν «συγκοινωνούντα δοχεία» και συχνά αναπτύσσονται ανταγωνιστικές τάσεις μεταξύ τους. Η λύση που προτάσσουμε είναι η διευθέτηση του συνόλου των χρεών στη βάση της δυνατότητας αποπληρωμής (ability to pay) των δανειοληπτών.

Ειδικά για τα «κόκκινα δάνεια», προκειμένου να διευκολυνθεί η διαδικασία μείωσης τους, αναπτύχθηκαν διάφορα νέα εργαλεία, όπως η νομοθεσία για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά και η δευτερογενής αγορά δανείων, ενώ βελτιώθηκαν υφιστάμενα, όπως ο Κώδικας Δεοντολογίας των Τραπεζών. Παράλληλα διαμορφώθηκε το νομικό πλαίσιο, έτσι ώστε να θέτει κοινωνικά ευαίσθητα κριτήρια για τη διαχείριση των συνεπειών της κρίσης στους πολίτες και τη διασφάλιση θεμελιωδών τους δικαιωμάτων, όπως:

· η προστασία της πρώτης κατοικίας, αφού καμία οικογένεια δεν πρέπει να μείνει άστεγη

· ο συνυπολογισμός εύλογων δαπανών διαβίωσης στην αξιολόγηση της δυνατότητας αποπληρωμής ενός δανείου, ώστε όλοι να πληρώνουν αυτό που μπορούν, εξασφαλίζοντας μια αξιοπρεπή διαβίωση των πολιτών

· η ιδιαίτερη πρόνοια για τους πολίτες και ελευθέρους επαγγελματίες που εξαιτίας εξαιρετικών περιστάσεων (π.χ. σοβαρά προβλήματα υγείας, ανεπαρκές εισόδημα για την κάλυψη στοιχειωδών βιοτικών αναγκών κλπ) δεν μπορούν να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους, περιλαμβάνοντας ακόμη και επιδότηση των δανείων τους από το Κράτος.

Στον αντίποδα των ανωτέρω παρεμβάσεων βρίσκονται και δράσεις για την εξάλειψη των στρατηγικών κακοπληρωτών, οι οποίοι επιβαρύνουν το τραπεζικό σύστημα, εις βάρος των συνεπών ή ευάλωτων συμπολιτών τους.

Για τη λήψη των πολιτικών αποφάσεων και το συντονισμό των παραπάνω παρεμβάσεων δημιουργήθηκε το Κυβερνητικό Συμβούλιο Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους (ΚΥΣΔΙΧ), που αποτελείται από τον υπουργό Οικονομίας (ως Πρόεδρο) και τους υπουργούς Οικονομικών, Εργασίας και Δικαιοσύνης (ως μέλη). Η ΕΓΔΙΧ υποστηρίζει το ΚΥΣΔΙΧ και υλοποιεί τις σχετικές αποφάσεις του.

Η ΕΓΔΙΧ δεν θα μπορούσε να αποφύγει το βασικό χαρακτηριστικό της περιόδου: τους εξαιρετικά περιορισμένους διαθέσιμους πόρους. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα 3 μηνών (Αύγ-Οκτ 2016), αξιοποιώντας στελέχη, δομές και υλικοτεχνική υποδομή που ήδη διέθετε το Δημόσιο, δημιουργήσαμε την κεντρική υπηρεσία, στην περιοχή της Νίκαιας. Υλοποιήθηκε έτσι εντός των αρχικών χρονοδιαγραμμάτων ένα σχέδιο που εξήγγειλε ο τότε Υπουργός Οικονομίας Γιώργος Σταθάκης και υλοποιεί ο νυν Υπουργός Οικονομίας Δήμος Παπαδημητρίου.

Αν και ο βίος της ΕΓΔΙΧ είναι ακόμα μικρός, έχει προλάβει να αναλάβει πλήθος αποστολών. Καταρχήν, υποστηρίζει το ΚΥΣΔΙΧ στη διαπραγμάτευση με τους Θεσμούς για θέματα, όπως ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών επιχειρήσεων και η δημιουργία δημόσιας δομής αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας. Προσφέρει τεχνοκρατική τεκμηρίωση, αντλώντας στοιχεία από διεθνή παραδείγματα, κυρίως ευρωπαϊκά, τα οποία επεξεργάζεται συνδυαστικά, με στόχο την ολοκλήρωση του προστατευτικού πλαισίου. Ζητούμενο είναι η εξυπηρέτηση των αναγκών πολιτών των οποίων η ποιότητα ζωής δέχθηκε σφοδρό πλήγμα από την υπερχρέωση, λόγω της δραστικής μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος. Ταυτόχρονα συνεχίζει να θέτει δικλίδες ασφαλείας υπέρ των πολιτών και έτσι υποστηρίζει νομοθετικές πρωτοβουλίες και για άλλες πτυχές του προβλήματος της υπερχρέωσης, όπως η χρηματοδότηση με ευρωπαϊκά κονδύλια του θεσμού της νομικής βοήθειας και η οικονομική υποστήριξη των ασθενέστερων δανειοληπτών.

Παράλληλα, συμπληρώνει και συνεργάζεται με τους λοιπούς φορείς περί την υπερχρέωση που μέχρι σήμερα λειτουργούν μεμονωμένα, είτε αυτοί είναι δημόσιοι (όπως ο Συνήγορος του Καταναλωτή), είτε ιδιωτικοί (όπως ο Τραπεζικός Μεσολαβητής) ή καταναλωτικές οργανώσεις. Όπως έχει επισημάνει και το Κυβερνητικό Συμβούλιο Κοινωνικής Πολιτικής, πρόκειται για κεντρικούς πυλώνες της κοινωνικής πολιτικής στο θέμα των «κόκκινων» δανείων, καθώς εξασφαλίζουν στους μη έχοντες μια ισότιμη πρόσβαση στα διαθέσιμα εργαλεία ρύθμισης και προστασίας. Στο πλαίσιο αυτό η ΕΓΔΙΧ αναλαμβάνει σειρά πρωτοβουλιών συνεργασίας και διαβούλευσης με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, προκειμένου να υποστηρίξει τα συμφέροντα και δικαιώματα των ευάλωτων δανειοληπτών. Οι φορείς αυτοί μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην εξωδικαστική και προδικαστική προσπάθεια διευθέτησης των χρεών. Ενδεικτικά αναφέρω τη διαβούλευση με το Συνήγορο του Πολίτη για θέματα διακρίσεων εις βάρος των δανειοληπτών, καθώς και το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων για την ευχερέστερη κάλυψη των πασχόντων μικτών νοικοκυριών, δημόσιου και ιδιωτικού υπαλλήλου, όταν ο δεύτερος αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα (π.χ. δεν πληρώνεται ή χάνει τη δουλειά του). Η ΕΓΔΙΧ στηρίζει λοιπές κυβερνητικές πρωτοβουλίες που εστιάζουν στην υποστήριξη ευάλωτων πολιτών και συνεργεί μαζί τους, όπως με τα Κέντρα Κοινότητας που προωθεί το Υπουργείο Εργασίας (γνωστά και ως «ΚΕΠ Αλληλεγγύης»), καθώς και άλλες δομές που δημιουργούνται με κοινωνικό χαρακτήρα. Όλοι οι φορείς που ενεργοποιούνται ή/και δημιουργούνται, συγκροτούν το εθνικό κοινωνικό πρόγραμμα της πολιτείας για τη συμπαράσταση στον πολίτη, παρέχοντας τις δυνατές λύσεις στην αντιμετώπιση των υπερχρεωμένων νοικοκυριών, απαλύνοντας τις συνέπειες της λιτότητας και γενικότερα της οικονομικής κρίσης.

Τα παραπάνω αποτελούν κατά κύριο λόγο δράσεις που δεν γίνονται άμεσα αντιληπτές από τους πολίτες και ίσως για αυτό το ακρωνύμιο ΕΓΔΙΧ σε πολλούς δεν λέει ακόμα κάτι. Σύντομα, όμως, αυτό θα αλλάξει, με τη διαμόρφωση ενός δικτύου ενημέρωσης και εξυπηρέτησης των δανειοληπτών σε όλη τη χώρα. Το δίκτυο αυτό περιλαμβάνει 30 κεντρικούς κόμβους σε όλη τη χώρα - τα Κέντρα Ενημέρωσης και Υποστήριξης Δανειοληπτών (ΚΕΥΔ), μια μορφή «ΚΕΠ» που εξειδικεύεται σε δανειολήπτες. Τα ΚΕΥΔ θα λειτουργήσουν στο Β' εξάμηνο του 2017 και στελεχώνονται με επιστημονικό προσωπικό, δικηγόρους και οικονομολόγους, που προσλαμβάνονται μέσω ΑΣΕΠ και χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ, ώστε να μην επιβαρύνεται ο κρατικός προϋπολογισμός.

Μέχρι την ίδρυση αυτών των κέντρων εξειδικευμένης υποστήριξης, αποφασίστηκε η ίδρυση ενός ευρύτερου δικτύου Γραφείων Ενημέρωσης και Υποστήριξης Δανειοληπτών (ΓΕΥΔ), με σκοπό την κάλυψη της άμεσης ανάγκης ενημέρωσης των πολιτών για βασικά ζητήματα και διαδικασίες υπερχρέωσης. Αυτά στελεχώνονται με δημόσιους υπαλλήλους, που λαμβάνουν την κατάλληλη εκπαίδευση και έχουν συνεχή υποστήριξη από την ΕΓΔΙΧ. Εντός του Α' εξαμήνου 2017 αναμένεται να δημιουργηθούν πανελλαδικά 120 Γραφεία, εκ των οποίων τα 30 θα μετεξελιχθούν στη συνέχεια σε ΚΕΥΔ. Έτσι συγκροτείται ένα ευρύ δίκτυο που καλύπτει ολόκληρη τη χώρα, με κεντρικούς κόμβους τα ΚΕΥΔ και απολήξεις τα ΓΕΥΔ.

Αποστολή των Γραφείων αυτών είναι να ενημερώνουν σφαιρικά και αναλυτικά για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις υπερχρεωμένων πολιτών και επιχειρήσεων, που επιχειρούν να αντιμετωπίσουν την προφανή αδυναμία τους να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους. Τα ΓΕΥΔ παρέχουν συμβουλές και οδηγίες για διαδικασίες σχετικές με την προστασίας της πρώτης κατοικίας και γενικότερα τις πρόνοιες που περιλαμβάνει ο Νόμος για το σύνολο των χρεών των ευάλωτων και μη κοινωνικών ομάδων, καθώς και την εξωδικαστική ρύθμιση δανείων, σύμφωνα με τον Κώδικα Δεοντολογίας Τραπεζών. Στρατηγικά προωθούμε τις εξωδικαστικές λύσεις και τη συμβιβαστική επίλυση διαφορών, ωστόσο εάν δεν καταστεί αυτό εφικτό, τότε συνιστούμε την προσφυγή στη Δικαιοσύνη. Στα ΓΕΥΔ μπορεί να απευθύνεται η συντριπτική πλειοψηφία των δανειοληπτών: άνεργοι, συνταξιούχοι, εργαζόμενοι ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, αγρότες, εργάτες, ελεύθεροι επαγγελματίες, μικροέμποροι και μικροεπιχειρηματίες.

Οι προτάσεις που παρουσιάζουν τα Γραφεία για τη ρύθμιση δανείων λαμβάνουν υπόψη τα εισοδήματα και ολόκληρη την περιουσία των δανειοληπτών, συνεκτιμώντας τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης. Για το λόγο αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό οι πληροφορίες που δίνονται από τους πολίτες να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο σαφείς και ειλικρινείς, ώστε οι συμβουλές να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και να είναι αποτελεσματικές. Προφανώς τα Γραφεία δεν έχουν αρμοδιότητα να αποφασίζουν «κούρεμα» χρεών προς τράπεζες, Δημόσιο ή Ασφαλιστικά Ταμεία ή να σταματούν τυχόν δικαστικές ενέργειες, όπως οι πλειστηριασμοί. Ωστόσο για όλα αυτά τα θέματα μπορούν να παρέχουν εξειδικευμένη ενημέρωση και συμβουλευτική υποστήριξη, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να λάβουν τις καλύτερες δυνατές αποφάσεις.

Στο τέλος Φεβρουαρίου ετοιμάζεται να λειτουργήσει το πρώτο Γραφείο, στο κτίριο όπου ήδη στεγάζεται η ΕΓΔΙΧ. Αμέσως μετά, εντός Μαρτίου, ακολουθούν 2 Γραφεία στο κέντρο Αθήνας και Πειραιά, στη συνέχεια δημιουργούνται Γραφεία στις υπόλοιπες 12 πρωτεύουσες Περιφερειών, ενώ τους επόμενους μήνες το δίκτυο αναπτύσσεται σταδιακά στις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας, χωρίς να παραμελούμε τη νησιωτική και ακριτική Ελλάδα. Παράλληλα ενεργοποιείται στο αμέσως προσεχές διάστημα ο δικτυακός χώρος της ΕΓΔΙΧ (www.keyd.gov.gr), που περιλαμβάνει μια διαδραστική πλατφόρμα, χρηστική για τους λιγότερο εξοικειωμένους και που βοηθά βήμα-βήμα στη διαμόρφωση συνδυαστικής αντίληψης για το προστατευτικό θεσμικό πλαίσιο της υπερχρέωσης, προσφέροντας εξατομικευμένες λύσεις.

Κλείνοντας θα αναφερθώ σε κάτι προσωπικό που με ρωτούν οι περισσότεροι: ποιο είναι το όραμα μου για την ΕΓΔΙΧ. Απαντώ ξαφνιάζοντας τους λέγοντας το εξής: «ο απώτερος στόχος μου για τη Γραμματεία είναι να?'κλείσει', αφού δεν θα υπάρχει πλέον πρόβλημα υπερχρέωσης των Ελλήνων!»

* Ο κ. Φώτης Κουρμούσης είναι Ειδικός Τομεακός Γραμματέας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους